Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ hay Tết Đoan Dương là ngày Tết truyền thống tại một số nước Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên và Trung Quốc; với phong tục mang những nét văn hóa riêng biệt của từng quốc gia.
Đoan trong Tết Đoan Ngọ được hiểu là mở đầu, Ngọ là khoảng thời gian từ 11h tới 13h; ăn Tết Đoan Ngọ thường là ăn vào buổi trưa. Đoan Ngọ được xem là lúc khoảng cách từ mặt trời đến Trái Đất bắt đầu ngắn nhất, nghĩa là ở gần trời đất nhất và cũng trùng với ngày hạ chí. Cũng theo triết lý y học Đông Phương, hỏa khí (thuộc dương) của trời đất và trong cơ thể của con người trong ngày Đoan Ngọ đều lên đến tột bậc.
Tết Đoan Ngọ được biết đến là ngày Tết diệt sâu bọ và thờ cúng tổ tiên. Sở dĩ ngày này được gọi là “Tết giết sâu bọ” vì đây là giai đoạn chuyển mùa, thời tiết thay đổi, dịch bệnh dễ phát sinh nên dân gian có nhiều tục trừ và phòng bệnh trong cơ thể, cũng như cộng đồng.
Tết Đoan Ngọ mang ý nghĩa đặc biệt
Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ xa xưa, do nhân dân lao động cùng nhau sáng tạo ra. Người nông dân Việt Nam gắn liền với nghề lúa nước, đòi hỏi phải quan sát thời tiết để tránh tối đa những tác hại của nó, cũng như tận dụng hữu hiệu những lợi thế mà tự nhiên mang lại, nhờ vậy mà phong tục Tết Đoan Ngọ dần được hình thành.
Tết Đoan Ngọ là thời điểm quả trên cây, lá trên cành bắt đầu đơm hoa kết trái, cùng với việc cúng tổ tiên và cùng cầu mong cho mùa màng bội thu; đây còn là dịp để sum họp đầm ấm bên gia đình.
Xã hội phát triển không ngừng, nhiều gia đình vẫn thường cho rằng giết sâu bọ hay dịch bệnh phải bằng những cách khác mới hiệu quả. Tuy nhiên, bản chất của sự hình thành phong tục văn hóa này là việc hướng về tổ tiên, gia đình, giáo dục lòng biết ơn, cũng như thể hiện lối sống trọng quan hệ và trọng tình cảm của người Việt.
Tết Đoan Ngọ ở một số quốc gia phương Đông
Tại một số quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc; người dân ăn mừng ngày Tết Đoan Ngọ theo những cách khác nhau và mang nhiều ý nghĩa đặc trưng riêng.
Nhật Bản
Tại đây, ngày Tết Đoan Ngọ được xem là ngày lễ dành cho các bé trai. Vào ngày này, hầu hết các gia đình thường treo cờ cá chép với ý nghĩa tượng trưng cho sức khỏe và sự thông minh. Hình tượng cá chép cũng mang theo ước nguyện của những bậc cha mẹ, với mong muốn cho con mình sẽ thành đạt trong cuộc sống. Trong dịp trọng đại này, người Nhật sẽ làm bánh mochi để cúng và ăn bên cạnh những người thân yêu.
Trung Quốc
Tết Đoan Ngọ tại quốc gia này còn được gọi là tết Trùng Ngũ – nghĩa là hai con số 5 gặp nhau – ngày 5/5. Tết Trùng ngũ ở Trung Quốc thường được tổ chức khá long trọng với các cuộc đua thuyền rồng hoành tráng. Bên cạnh đó, cư dân địa phương còn tổ chức các hoạt động dân gian như làm túi thơm, làm đèn lồng hay trang trí lại nhà cửa.
Hàn Quốc
Tết Đoan Ngọ tại Hàn Quốc được gọi là Dano – một trong 3 lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm của người dân nước này. Đây là dịp để mọi người dân xứ sở kim chi quây quần bên các giá trị truyền thống. Phụ nữ và trẻ em thường mặc bộ trang phục truyền thống, tắm gội bằng lá cây diên vĩ và chơi những trò chơi dân gian truyền thống.
Các hoạt động chính vào Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ tồn tại từ lâu trong văn hóa dân gian Phương Đông. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết phải chuẩn bị những gì cho đồ cúng Tết Đoan Ngọ.
Tết Đoan Ngọ là dịp người ta thường ăn Tết ở nhà với gia đình. Sáng sớm Tết Đoan Ngọ, người ta ăn bánh tro, chè hạt sen, trái cây, rượu nếp… để giết sâu bọ, bệnh tật trong người. Thông thường, mọi người hay ăn rượu nếp ngay sau khi ngủ dậy.
Vào ngày này, người ta cúng lễ cho một tiết mới, mừng sự trong sáng và quang đãng. Nhiều người còn tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ sâu bọ. Bên cạnh đó, tại nhiều địa phương ven biển, người dân đi tắm biển đúng giờ Ngọ.
Theo quan niệm dân gian, vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm nên mọi người cúng lễ để cầu an. Cũng theo quan niệm đó, các loại cây lá hái trong thời gian này có tác dụng chữa bệnh tốt nhất nên các thầy thuốc thường lên núi hái thuốc.
Vào dịp Tết Đoan Ngọ, ai bị cảm cúm nên dùng 5 loại lá bạch đàn, xương rồng, ngũ trảo, lá dâu tằm và sả nấu nước xông để bớt bệnh. Ngoài ra, có người còn tìm mua cành xương rồng để trong nhà với mục đích đuổi tà ma.
Chuẩn bị mâm cúng Tết Đoan Ngọ gồm những gì?
Theo truyền thống, mâm cỗ trong ngày Tết Đoan Ngọ gồm các loại trái cây đúng mùa như vải, mận; bánh gio, bánh ú… Đồ cúng Tết Đoan Ngọ sẽ có sự khác biệt đôi chút, tùy thuộc vào vùng miền. Nếu như miền Bắc có bánh gio trong mâm cúng thì người miền Nam lại có bánh ú, miền Trung lại không thể thiếu thịt vịt.
Mỗi món ăn, mỗi lễ vật có trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ đều mang những ý nghĩa riêng của từng vùng miền. Tuy nhiên, tất cả đều mang lòng thành kính và hướng tới tổ tiên. Theo tục lệ từ xưa, người dân thường cúng vào sáng sớm nhưng trên thực tế, Tết Đoan Ngọ được tiến hành vào giờ chính Ngọ (12h trưa).
Mâm lễ cúng sẽ gồm có:
- Hương, hoa, vàng mã
- Nước
- Rượu nếp
- Xôi, chè
- Bánh ú tro (hay bánh gio)
- Hoa quả gồm các loại quả mùa hè như: mận, hồng xiêm, dưa hấu, vải, chuối… Trong đó, mận và vải là hai loại quả không thể thiếu trong mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ.